|
|
.
نام و نسب :
مالک بن انس بن ابی عامر بن الحارث کنیه اش ابو عبدالله و لقبش امام دارالهجرت می باشد ،چون لقب جدش حارث ( ذواصبح ) بود ، به امام مالک (رح) نیز (اصبحی) گفته می شود .
ابو عامر (رض) از جمله اصحاب جلیل القدر رسول الله (ص) می باشد که علاوه از غزوه بدر ، در تمام غزوات با آن حضرت (ص) همراه بود و جدّش مالک از کبار تابعین است و از جمله کسانی بودند در غسل و کفن و دفن حضرت عثمان (رض) شرکت داشت.
ولادت
امام مالک (رح) بنا بر قول مشهور و مختار در سال 93 هجری قمری در مدینه منوره در زمان خلافت عبدالملک بن مروان اموی چشم به جهان گشود .
تعلیم و تربیت:
امام مالک (رح) ، زمانی در مدینه منوره متولد شد که آن شهر ، گهواره علم بود و مردم از دور و بر آمده و آنجا کسب فیض می نمودند ، و منزلی که امالک (رح) در آن سکونت داشت نیز منبع علم بود بدین خاطر امام مالک (رح) از این فرصت ، حداکثر استفاده نموده واز علماء آنجا بهره کامل برد و علومی که در سینه های مختلف موجود بود ند، یکجا در سینه خود جمع نمود، چون زبده ترین علماء وقت در مدینه منوره موجود بودند ، چندان نیاز پیدا نکرد که جایی دیگر جهت تعلیم مسافرت نماید.
صفات:
امام مالک (رح) دارای قدی دراز ، جسمی فربه ، رنگی سفید مایل به زردی ، چشمهایی گشاده ، و بینی و پیشانی بلند بود ، ریش مبارکش گنجان و دراز بود، سبیلهایی که کناره لبهایش بودند چیده و دو طرف آنها را دراز می گذاشت و در این مورد از حضرت عمر (رض) اطاعت می نمود.
لباس :
حضرت مالک (رح) لباسهای بسیار گرانقیمت و با ارزش استعمال می نمود و خوشبو و عطر یات عمده می زد و می فرمود : خداوند متعال این را نمی پسندد که شحصی صاحب مال و ثروت باشد و مطابق باان بر او اظهار نعمت نباشد .
اخلاق و عادات و حالات زندگی :
چون امام مالک (رح) در مدینه الرسول پرورش یافت و از اولاد صحابی رسول (ص) بود والدینش در علم و عمل مقتدا بودند، در اخلاق و عادات حسنه ، نمونه و الگو بود و کاملاً بر سیرت نبوی و اصحاب کرام ، عمل می کرد ، برخی از اخلاق و عاداتش بشرح ذیل بودند :
-1 بسیار کم صحبت می کرد و زبانش در کنترلش بود.
-2 یکدفعه از ایشان سوال شد که صبح چطور گذشت؟ در پاسخ فرمود: عمر، کم شد و گناه زیاده . اهل بصیرت می دانند که این جمله چه اندازه پر محتوی و جامع و مانع است ، انسان عاقل همانست که عمرش را محاسبه نموده و متوجه اعمالش باشد .
3- هنگامیکه هاورون الرشید خواست موطَا امام مالک را بر خانه کعبه آویزان نموده و مردم را جهت پیروی از مسایل فقهی آن ، مجبور سازد . در پاسخ فرمود: نباید چنین کرد. زیرا خود اصحاب کرام هم در فروع اختلاف داشتند، و همه آنها بر حق بودند .
4- امام مالک (رح) می فرماید : تاکنون در مجلس سفیهان و کم عقلان نشسته ام .
5- خورد و نوش ایشان در خلوت بود.
6- امام مالک (رح) با اهل و عیال و خدمتگزار و عموم مردم ، با اخلاق نیکو پیش می آمد هر حال مطابق با سنت رسول الله (ص) عمل می کرد .
7- همیشه زاهدانه زندگی می کرد و مکانی که تمام عمر در آن زندگی بسر می برد به کرایه گرفته بود.
8- بسیار سخی بود، هر سال مبلغی هنگفت به امام شافعی (رح) می بخشید.
9- بعد از درس و افتاء به تلاوت قرآن مجید مشغول می شد.
10- در شبهای جمعه ، بیشتر عبادت می کرد و شب اول هر ماه را به عبادت زنده نگه می داشت.
11- یکدفعه شخصی ، مسافتی بسیار طولانی طی نموده و جهت جواب مساله ای حاضر خدمت شد چون مساله خود را عنوان نمود . حضرت مالک (رح) بعد از فکر و تدبر فرمود: من از این مساله اطلاعی ندارم، سائل از این پاسخ وی ، حیران شد و گفت : من از راه دور و درازای می آیم و قوم منتظر جواب هستند ، اکنون من به قوم خود چه جوابی بدهم ؟ فرمود: به آنها بگو ، مالک گفته من از مساله شما اطلاعی ندارم .
12- امام مالک (رح) می فرماید : من مانند شما انسانی هستم اگر قول من مطابق با قرآن و حدیث بود ، بر آن عمل کنید و اگر نه آن را ترک کنید .
استادان و شاگردان امام مالک (رح) :
امام مالک (رح) از استادان زیادی کسب فیض نمود که از جمله آنها ، افراد ذیل نیز می باشند:
حضرت نافع امام الحدیث ، سعید المقبری ، زیدبن اسلم ، عمرو بن دینار ، موسی بن عقبه ، یحیی بن سعید ، محمد بن شهاب زهری امام السنه ، ربیعه بن ابی عبدالرحمن فقیه اهل مدینه ، هشام بن عروه بن الزبیر و تمام اموالیکه داشت جهت فراگیری علوم دینی خرج نمود حتی چوبهایی که بالای سقف منزلش قرار گرفته بودند هم پایین آورده و فروخت و پول آنها را در همین مورد مصرف نمود .
و خلق کثیری از ایشان روایت نموده اند که بر خی از آنها عبارتند از :
امام زهری ، ربیعه ،موسی بن عقبه ، امام ابو حنیفه ، ابو یوسف ، محمد ، امام شافعی ، ابن جریج، سفیان
ثوری ،سفیان بن عیینه، امام احمد ، اوزاعی ، لیث، یحیی نیشابوری ، قتیبه بن سعید بلخی، وکیع بن جراح ،
یحیی بن سعید القطان ، عمر بن عبدالعزیز، عبدالرزاق بن همام ، فضیل بن عیاض، عبدالله بن مبارک و
غیره رحمهم الله.
مجلس درس امام مالک رحمه الله :
بعد از وفات حضرت نافع (رح) امام مالک (رح) بر جایش نشسته و درس حدیث می داد امام مالک (رح)
جهت تدریس همانجا یی می نشست که حضرت عمر (رض) آنجا ، قرار می گرفت و این جای مخصوص رسول الله (ص) بود ، مجلس درس ایشان از فرشهای پرتکلف و قالی های گرانقیمت آراسته بود .
چون امام مالک (رح) به مجلس درس حدیث تشریف می برد ،نخست وضو یا غسل نموده و لباس بسیار گرانقیمت می پوشید و موها را شانه می زد و خوشبو استعمال می نمود ، سپس با شأنی خاص بر سر درس حضور می یافت ، شا گردانش هم با احترامی خاص نشسته و حدیث گوش می کردند.
امام مالک (رح) اول شاگردان مستعد و ممتاز را نزدیک خود جای می داد و هر کسی که فهم و فراستش بیشتر بود نزدیکتر جای داده می شد وبعداً دیگران را به اندازه استعداشان می نشاند بنا بر علم و دانشی که ایشان داشتند، مردم از ممالک دور و دراز آمده و از ایشان حدیث می آموختند.
احترام حدیث رسول الله صلی الله علیه و سلم :
امام مالک (رح) به احادیث رسول الله (ص) بسیار احترام می گذاشت ، چون سر درس می رفت از آغاز به چه حالی قرار می گرفت ،تا پایان به همان حالت می نشست ،هنگامیکه اسمی از پیامبر اکرم (ص) می آمد رنگش متغیر می شد.
حضرت عبدالله بن مبارک (رح) امیر المومنین فی الحدیث ، شاگرد امام مالک (رح) می فرماید : روزی خدمت
امام مالک (رح) حاضر شدم ، دیدم که حدیث روایت می کند ، ناگاه عقربی به نیش زدن آغاز نمود و تا ده مرتبه او را گزید ، بعلت درد آن ، چهره اش متغیر شده و مایل به زردی شد، البته درس را ترک نکرد. چون درس خاتمه یافت و مردم بلند شده و بیرون رفتند ، گفتم : امروز چهره شما تغییر کرده است ؟ فرمود: درست است سپس تمام جریان را ذکر نمود و فرمود: این اندازه صبر کردن بر اثر برکت حدیث است .
امام مالک (رح) و هارون الرشید:
خلیفه هارون الرشید شخصی نیک سیرت بود که با علماء و صلحاء محبت می نمود، پایبند نو افل بود به کثرت حج می کرد ، پادشاهی منصف و غریب پرور بود و بسیار اراد تمند امام مالک (رح) بود،یکدفعه جهت سماع موطا از بغداد با پسرانش عازم مدینه منوره شد قبلا از امام مالک (رح)تقاضا نموده بود که به بغداد رفته و انجا درس حدیث برگزار نماید اما وی نپذیرفت بدین خاطر خودش به مدینه منوره رفته و خدمت ایشان تشریف برد واز ایشان درخواست نمود که کتاب موطا را برایشان قراءت نماید وی فرمود:
اینجا چنین است که یکی از شاگردان خوانده و من فقط گوش میکنم بعدا هارون الرشید گفت. هنگامیکه ما در درس تو می نشینیم شاگردان دیگر را بیرون کن تا ما به حالت تنهایی موطا را گوش کنیم، فرمود اگر بخاطر خواص عوام از شرکت در درس ممانعت شوند ان وقت خواص هم نمیتوانند نفعی بردارند ،
سپس به یکی از شاگردان به نام((معن بن عیسی))دستور داد که حدیث قرائت کند و به هارون الرشید که بر مسند امام مالک (رح) نشسته بود فرمود: ای امیر المومنین ! در این شهر دستور اهل علم چنین است که با علم با تواضع رفتار گردد ان وقت هارون الرشید از مسند ایشان بلند شده و روبروی ایشان نشست و به سماع حدیث گوش فرا داد.
فقه مالکی
فقه مالکی توسط عبدالرحمن بن قاسم ابن الحکم ،عبدالرحیم بن خالد ، اشهب و غیره ،شاگردان امام مالک (رح)در مصر انتشار یافت و در تونس و اندلس هم تا حدی بر فقه ایشان عمل می گردد.
تصانیف
امام مالک (رح) تصانیف زیادی در فنون مختلف دارند که از همه ممتا تر و بهتر کتاب موطا میباشد ، امام شافعی (رح) در مورد ان میفرماید: در روی زمین کتابی بهتر از موطا سراغ ندارم.
فرزندان:
امام مالک (رح)سه پسر به نامها ی محمد ، حماد، یحیی و دختری بنام فاطمه که مشهور به ام البنین بود داشت. فاطمه کتاب موطا را از حفظ داشت ،هنگامیکه پدرش به تدریس میپرداخت وی پشت در نشسته و گوش میکرد ، چون یکی از حاضرین جلسه در خواندن کتاب اشتباه میکرد فورا درب را زده و او را به اشتباهش متوجه می ساخت و این دختر از پسرانش مستعد تر بود .
وفات:
حضرت امام مالک (رح)با وجود ضعف پیری باز هم مسلسل بر سر درس تشریف می برد تا اینکه روز یکشنبه بیمار شد و بیماریش تا بیست ودو روز ادامه یافت و روز به روز حالش وخیم تر میشد ، سر انجام یازدهم ربیع الا ول سال 179 ه ق به عمر 86 سالگی در مدینه منوره چشم از جهان پوشید و در جنت البقیع مدفون گردید